Feliks i stara kantyczka

Zgodnie z daną w komentarzach obietnicą piszę w nawiązaniu do notki Gabriela Maciejewskiego sprzed tygodnia pt. „O ahistorycznej postawie księży”. Zacznę od cytatu z klasyka i od własnej wspominki duszpasterskiej. „Nie wszyscy lubią czytywać książki historyczne, bo powiadają - co ich obchodzi, co działo się na świecie przedtem, póki ich nie było; i po co przejmować się kłopotami nieboszczyków z dawnych pokoleń, skoro się ma dosyć własnych. Ale zainteresowaliby się od razu nieboszczykiem, choćby bardzo odległym, gdyby pozostał po nim... spadek. Od razu badaliby swoją "genealogię", tj. jak i z kim spowinowaceni byli jego ojcowie i dziadkowie, i jaką majętność, który z nich posiadał” – to Feliks Koneczny z pierwszych zdań „Świętych w dziejach narodu polskiego”. Kiedy 20 lat temu zdarzyło mi się z powodu niedyspozycji organisty przygotowywać śpiew dzieci do I Komunii Świętej (już sam zasiad półamatora za organami w średniowiecznym pocysterskim kościele sprawiał frajdę) celowo zignorowałem różne „Boże Światełka”, „Na jeziorze wielka burza”, czy nawet „Oto stoję u drzwi”, za to z paskudną konsekwencją trzymałem się „Pan Jezus już się zbliża” (niepomny na brzydką przeróbkę muzyka, co potem posłem został), „Bądźże pozdrowiona” czy „U drzwi Twoich”. Przyjąłem bowiem za moimi wykładowcami, że od „Mszy Świętej dziecięcej” (bądź dziecinnej) dużo lepsza jest „Msza z udziałem dzieci”. A zatem kierunek liturgii przebiega od percepcji dziecięcej ku „światu dorosłych”, nie zaś odwrotnie. Dzieci się nawet nie zawahały. Śpiewały na całe gardło uświęcone tradycją pieśni. Nigdy bowiem się nie zająknąłem, że to co mają śpiewać jest „stare i omszałe, dlatego bardzo wszystkich przepraszam, ale takie mam widzimisię”.

Armia radziecka z wami od dziecka

Problemy z nauką historii już od młodości bywają wielorakie, wymienię przynajmniej te natury „ideologicznej”:

- wieki (wziąwszy pod uwagę rozbiory) nieprawdy w anty-polskiej narracji historycznej. Z historii nowszej np. - co odważniejsi rodzice i dziadkowie mówili dzieciom o Katyniu, ale w szkole było odwrotnie. Prosta droga do kompletnego pomieszania i obłudy intelektualnej co najmniej. Maturę zdawałem w roku 1992, w 1993 z Polski wyszły oficjalnie wojska radzieckie. W sile wieku muszę się zmagać z własnym nasiąknięciem „baśnią socjalistyczną” (Stefan pokaż rogi). Wściekły byłem na Ks. Prof. Józefa Tischnera za przezywanie się z narodem „homo sovieticus”. Niepotrzebnie. Sytuacji nie polepszyły żadne narracje pookrągłostołowe, a nawet ją pogorszyły, włącznie ze współczesną „grupą rekonstrukcyjną sanacji”.

- fetysz „postępu”, cokolwiek miałby on oznaczać. „Wybierzmy przyszłość” i tym podobne przynęty. Albo fetysz nostalgii „Komuno wróć” – a co, poszła sobie dokądś? Zero realizmu i pragmatyzmu. A tymczasem o „nieboszczykach” uczyć się trzeba, bo to oni własność wypracowywali, zdobywali bądź tracili. Wiele mówi się o amputacji żywiołu żydowskiego z ziem polskich i jest to prawda, włącznie z „bólami fantomowymi”. Dlaczego jednak nie ma tyle bólu po amputacji ziemiaństwa? Ot, tak łatwo to sobie wytłumaczyć, w końcu musieli zniknąć na rzecz „postępu”. Czy jest na sali psychiatra? A może uczciwy historyk? Na sali w Szkole Nawigatorów – owszem. Ale nie na każdej, mówiąc optymistycznie, sali szkolnej i wykładowej.

- do tego dochodzi współczesne już celowe rozwalanie humanistyki, powielanie schematów odziedziczonych po nieuświadomionych propagandach, brak bądź sabotaż studiów na źródłach itp.

Czy instytucje kościelne są wolne od tych zjawisk?

Nie. Ale przynajmniej próbują być samoświadome problemu, czy chociażby strat rzutujących aż na dziś. Straty osobowe ciągną się od Katynia, Piaśnicy, Ponar i Dachau, żeby wymienić tylko symbole ludobójstwa polskiej inteligencji, w tym przedwojennego duchowieństwa. Obydwaj okupanci działali tutaj planowo i bardzo na swój sposób racjonalnie, stąd istotna reprezentacja duchowieństwa wśród elementów eksterminowanych. Po wojnie przyszły na instytucje kościelne, w tym działający od 1918 r. KUL, seminaria, diecezje i zakony represje materialne, personalne i szykany organizacyjne. Doktryna była, gorzej z budżetem i zasobami ludzkimi. I tak dziw, że osiągnęliśmy w tym czasie tak wiele, dzięki heroizmowi również tych kapłanów szerzej nieznanych. Mnie osobiście do Seminarium pociągnął najbardziej fakt przetrwania komuny przez Kościół. Głębsza refleksja i wiara przyszły później. Ale walka o przeżycie również przenosi się na doktrynę. Powraca kwestia „homo sovieticus”.

Księża nie są z innej gliny niż reszta społeczeństwa. Przed Seminarium uczą się w tych samych szkołach (chyba, że mają przywilej przejść przez Niższe Seminarium, co także ma swoje plusy i minusy), czytają te same gazety, książki, słuchają tych samych mediów co ich rówieśnicy. To, co mogą zrobić formatorzy i wykładowcy, to zwiększyć samoświadomość dotychczasowej obróbki socjotechnicznej i zaproponować „wybijanie klina klinem” – czyli obróbkę dyscyplinarno-kościelną. Jasio, kolega który na mój rocznik trafił jako dojrzałe chłopisko po wojsku i latach przepracowanych w stoczni jako spawacz (wciąż gorliwie pracuje jako wikariusz), przyznawał się szczerze, że w wojsku (tym z PRL!) było łatwiej.

Występują niestety również pewne braki samoświadomości. Np. ciągłe przypominanie przyszłym duchownym, żeby „nie zasłaniali ludziom Boga”. Bo ten sam Prof. Tischner frywolnie rzucał tekstem, iż „Nie spotkałem w moim życiu nikogo, kto by stracił wiarę po przeczytaniu Marksa i Engelsa, natomiast spotkałem wielu, którzy ją stracili po spotkaniu ze swoim proboszczem.” Cóż, żeby stracić trzeba mieć. Ale na wszelki wypadek – „nie wtrącać się do polityki”, „nie mówić o pieniądzach”, „nie drażnić, nie głaskać, nie karmić”… Cóż, żeby człowiek lepiej znał historię Kościoła to by wiedział, że jak tu nie stanąć na głowie – diabeł zawsze ten sam, bez względu na umizgi i kokieterię. Tak Panie Gabrielu, w wielu wypadkach kościelna kokieteria może być postawą wytresowaną, zupełnie niepotrzebnie. Uderzyła mnie scena morderstwa Błogosławionego w filmie „Popiełuszko. Wolność jest w nas”. Nie pada tam ani jedno słowo. Zarówno kaci jak i ofiara wiedzą, że tutaj nie ma miejsca na kokieterię ani tłumaczenia. Jest po prostu brudna demonstracja mocy ciemności. Zupełnie jak w przypadku Jezusa przed Piłatem.

Z czego i jak uczyliśmy się historii Kościoła?

Seminarium ukończyłem w roku 1998. Dla mojego rocznika bazowym podręcznikiem był: J. Danielou, H. I. Marrou. Historia Kościoła. Instytut Wydawniczy PAX 1984-1988. Można było sobie również doczytać z nowszej lektury ks. Mariana Banaszaka: Historia Kościoła katolickiego. Wydawnictwo ATK 1987-1992. Oprócz tego mieliśmy zadawane sporo lektur, zwłaszcza w odniesieniu do starożytności chrześcijańskiej, z których następnie przedstawialiśmy pisemne omówienia, bądź pisaliśmy kolokwia. Obecnie w Seminarium, którego jestem absolwentem plan zajęć obejmuje przedmiot Historia Kościoła w wymiarze 3 godzin tygodniowo na roku I i 2 godzin tygodniowo na roku II. Wykładane są również inne przedmioty wprost bądź pośrednio historyczne: historia biblijna, historia filozofii, a także patrologia (nauka o Ojcach Kościoła), oraz elementy historii duchowości w ramach teologii duchowości.

Nauka historii była z pewnością łatwiejsza dla absolwentów liceów i in. szkół ogólnokształcących. W szkołach technicznych nie występował aż taki nacisk na przedmioty humanistyczne – koledzy po tych szkołach (jak np. Jasio) mieli więcej pracy przed egzaminami z historii i filozofii. Świadczy to o wypadkowej, jaką dla szkolnictwa wyższego stanowi szkolnictwo średnie. „Nawet tytuł naukowy nie zastąpi dobrej szkoły podstawowej” lub… lektur i opowiadań wyniesionych z domu. W liceum historii uczyła „brzytwa”. Kiedy z największej klasówki obejmującej II wojnę światową dostałem czwórkę z minusem jak iglica Pałacu Kultury i Nauki to skakałem tydzień z radości. Ostrość przedwcześnie zmarłej na nowotwór Pani Alicji nie wynikała wcale z samej konieczności wkuwania „książek telefonicznych”. Wciąż próbowała nam wytłumaczyć, co to znaczy „myślenie historyczne”. Jedni to mieli, większość nie miała. Dla mnie rewelacje Coryllusa bywają takim szokiem, że raczej chyba tego nie miałem…

Miałem natomiast inny problem: niezawodnym sposobem na zaśnięcie było dla mnie przerzucenie maksimum kilku stron wspomnianego wcześniej podręcznika PAX-owskiego. Podobny skutek odnosił monotonny głos księdza Tadeusza, który kiedyś przyznał się nam, że wolałby studiować filozofię, ale tak akurat potoczyły się jego losy. Co ciekawe, wykładający nam historię filozofii sędziwy ksiądz Grzegorz zwierzył nam się z kolei, że bardziej interesowała go historia Kościoła. Szkoda, że w odpowiednim czasie nie dało się ich podmienić. Albo to był mój problem, albo sprawka ogólniej panującej metody dydaktycznej, której skutkiem była niewidoczność lasu spoza drzew.

Non scholae, sed vitae discimus

Później przyszło kilka oświeceń – lepiej późno niż wcale. Pierwsze wiązało się z pracą w szkole, gdzie w pewnym momencie jasno zaczęto mówić o tzw. ścieżkach międzyprzedmiotowych. Np. ktoś mądry wpadł na pomysł, że dajmy na to, o Koperniku mówi się i na fizyce, i na historii, więc trzeba jakoś uczniom dać do zrozumienia, że chodzi o tę samą facjatę, epokę i całe przyległe wyposażenie. Zacząłem sobie zadawać pytanie, o ile piękniejsza byłaby moja wiedza, gdybym również w dziedzinie teologii kojarzył podobnie fakty z historii Kościoła, filozofii, duchowości i patrologii. Myślenie zjawiskami – nie zaś poszatkowanymi wpisami w encyklopedii. Z kolei podczas studiów doktoranckich z teologii fundamentalnej zetknąłem się z podejściem interdyscyplinarnym, w wyniku którego mamy do czynienia np. z psychologią religii, filozofią nauki, czy teologią kultury. Sama zresztą teologia fundamentalna jest tzw. „dyscypliną pogranicza” – która stoi „na progu” domu wiary, zaglądając zarówno do środka, jak i wyglądając „na zewnątrz”. Dlatego może zadawać pytania, o jakich np. teologia dogmatyczna nigdy nie śniła: Dlaczego Pismo Święte jest święte? Dlaczego mamy wierzyć bardziej Jezusowi niż Buddzie? Czym Kościół różni się od korporacji? Dlaczego istnieje tak wiele różnych wiar? W jaki sposób dochodzi do herezji i schizmy? etc.

I co teraz?

A teraz zawiozłem dwa zestawy Szkoły Nawigatorów – jeden mojemu Arcybiskupowi, a drugi do biblioteki seminaryjnej. A teraz czytam sobie rzeczy z Kliniki Języka. I zamiast żałować, żem wcześniej nie wiedział o co chodziło z tymi jarmarkami w Szampanii, to z takim wyposażeniem tym chętniej powrócę do sali szkolnej czy wykładowej. Na zaciekłe spory o PO i PiS odpowiadam: „Rozumiem, że możesz tak to odczuwać, ale rzeczywistość w tym względzie jest o wiele bogatsza” (a nie zawsze tak było!) Co do zaś cennego postulatu ponownego i szczegółowego odkrycia doktryny Papieża Grzegorza VII – nie do końca prawdą jest, że w polskiej literaturze stanowi ona białą plamę. Na liście lektur pojawia mi się w tym spektrum „Tiara i korona” Teodora Jeschke-Choińskiego z przełomu XIX i XX w. Sama postać Choińskiego nadaje się w naszym środowisku do bliższej analizy, nie mniej niż osoba Adama Doboszyńskiego. Przeszukałem blog i jak na razie nie został on wspomniany. A można przypuszczać, że twórczość autora „Tiary” pokrywa istotną część spektrum polskiej literatury, niewidocznej w cieniu Henryka Sienkiewicza, którego był zarówno przyjacielem, jak i adwersarzem. Żebyśmy tylko my, jako duchowni, uwolnili się od kompleksu „mieszania się do polityki”. Bo taką właśnie etykietą (podobnie skuteczną jak etykieta „antysemityzmu”) opatrzono zmagania Papieża o inwestyturę.

---

tagi: kościół  polityka  historia  seminaria  teodor jeschke-choiński  józef tischner 

	Globalny
	13 stycznia 2019 04:47

38     2198    12 zaloguj sie by polubić