Jeszcze do niedawna opieka paliatywna kojarzyła mi się z osobami chorymi na nowotwory, czyli po prostu mówiąc, raka. Wspomniałem niedawno w jednym z komentarzy, że w niektórych diecezjach w Polsce powoli zaczyna brakować księży na wikariatach. W ostatnim roku w mojej diecezji dwóch przynajmniej młodych księży zmarło na nowotwory, a jeden zabił się na motorze. Ciekawe jak wobec tego rozumieć suplikację do Boga: „Od nagłej a niespodziewanej śmierci zachowaj nas Panie”. Czy ci, którzy umierali na raka mogli zazdrościć temu na motocyklu? Czy może jednak czas zabrany przez chorobę, a może właśnie dany od Boga jest właśnie tym zachowaniem od śmierci nagłej, szansą na przebaczenie, pozamykanie pewnych spraw, pojednanie z Bogiem?

Otóż opieka paliatywna może dotyczyć również pacjentów przewlekle chorych na różne niewydolności, niekoniecznie nowotworowe. Pamiętam, jak może 3 lata temu, pewnego piątkowego popołudnia zadzwonił telefon od „kapelanki”. Bo tu w szpitalach (jeśli zarząd nie obetnie środków, ponieważ i takie pokusy się zdarzają) mamy „Spiritual Care Departments” – czyli „Wydziały Opieki Duchowej”. Po mojemu to dość karkołomne, by odwoływać się do duchowości bez konkretnej tradycji religijnej. Ale te w większości panie (ale paru rodzynków też jest, nie przysięgnę, czy nie byłych lub przyszłych duchownych lub seminarzystów) dobrze spełniają swoje zadanie jeśli chodzi o kontaktowanie pacjentów z przedstawicielami ich wyznań. Chcą mułłę, rabina, popa, księdza, szamana – Spiritual Care stanie na głowie, żeby któregoś sprowadzić, jeśli pacjent sobie życzy. Spełniają również wiele innych ważnych kulturowo funkcji wobec rodzin i tych, którzy nie utożsamiają się z żadnym wyznaniem. Sarah (imię zmienione) przywitała mnie w progu pokoju pacjentki z szerokim i szczerym uśmiechem: „Księże, jak dobrze że jesteś, bo tutaj pani podjęła właśnie taką wspaniałą decyzję, że chciałaby już zakończyć życie”… Pierwsza myśl: „Uduszę babę” – to znaczy nie pacjentkę, ta zresztą już i tak ledwo dychała, tylko Sarę, co to się nie brała do głowy, że katolicy nie modlą się do „św. Eutanazji”. Powiedziałem więc kapelance z największą uprzejmością, na jaką mnie było stać, że to świetnie, że mnie zawołała, a teraz muszę sam na sam porozmawiać z pacjentką.

Pani około siedemdziesiątki ważyła blisko dwieście kilo. Jej głównym lękiem było to, że mąż, także już podeszły w latach, nie będzie się nią w stanie opiekować po wypisie ze szpitala. Pacjentka potrzebowała do spania, a czasem i w dzień, aparatu wspomagającego oddychanie, który sam w sobie niezbyt wygodny, znacznie jednak poprawia natlenowanie krwi. O ile zrozumiałem sytuację, odłączenie tego urządzenia powinno w tym wypadku spowodować śmierć pacjentki w ciągu mniej więcej dwóch tygodni. Jest co prawda w tutejszej Archidiecezji zasada, iż osobom decydującym się na odebranie sobie życia sakramentów się nie udziela, doszedłem jednak do wniosku, że pacjentka musi mieć osąd dość zaburzony, czy to z niedotlenienia, czy to z zawężonej lękowo perspektywy poznawczej. Licząc na Boże Miłosierdzie (nie przeliczyłem się!) dałem jej namaszczenie chorych, choć wstrzymałem się z Komunią. Zapewniłem, że będę ją odwiedzał.

Zaraz po wyjściu z jej pokoju chwyciłem za telefon. Miałem szczęście, że dodzwoniłem się do tutejszego zaprzyjaźnionego kapłana, wykształconego m.in. w dziedzinie bioetyki. Poradził mi, abym skontaktował się z etykiem szpitalnym, bo taki etat również powinni mieć. Należałoby się więc zapytać, kto podjął decyzję o odłączeniu aparatury, czy był przy tym etyk, co na to rodzina, jaki jest stan pacjentki i czy są możliwe terapie alternatywne. Nagrałem się więc niezwłocznie na sekretarkę pod znalezionym numerem i po niedzieli (z duszą na ramieniu, że tymczasem mi pacjentkę wykończą) otrzymałem zaproszenie na spotkanie z panią etyk. Wyośliłem jej sprawę wraz z przypuszczeniem, że przecież żyjemy w Toronto, a nie w Bangladeszu i dlaczego ta kobieta chce sobie skracać życie tylko dlatego, że nie jest świadoma opcji, czekających na nią w systemie – gdzie dość dobrze funkcjonują centra opieki długoterminowej i paliatywnej, więc to nie jest akurat kwestia obciążenia jej męża. Pani etyk grzecznie mnie wysłuchała, przyjrzała mi się badawczo, po czym po przyjacielsku stwierdziła: „Pójdzie ksiądz do ich pielęgniarki oddziałowej. Ale proszę jej tak nie opowiadać sprawy jak mnie, bo każdy księdzu powie, że to ksiądz ma problem, a nie oni. Szczerze radzę poprosić o wgląd do dokumentacji medycznej na tej podstawie, że aby udzielić właściwej pociechy duchowej ksiądz musi znać dokładnie warunki pacjenta. Ja ze swej strony mogę powiedzieć, że nikt mnie w tej sprawie nie konsultował, więc życzę powodzenia”.

Wyszedłem od niej z prawdziwą wdzięcznością, bo przynajmniej zostałem szczerze poinformowany. A przecież austriackie gadanie i szpila cichaczem to bardziej właściwe tubylcom metody obchodzenia się z antysystemowymi intruzami. Dotarłszy do pielęgniarki oddziałowej (a tutaj pielęgniarka to przynajmniej jak pół doktora) i tym razem już z miejscowym podkładem grzecznie zapytałem o wgląd w dokumentację medyczną potencjalnej samobójczyni. Prośbę uzasadniłem koniecznością właściwej porady duchowej, której mogę udzielić tylko po zapoznaniu się ze stanem faktycznym. Zauważyłem, że oddziałowa lekko zbladła i zaczęły drżeć jej rączki. Bo chociaż jestem „tylko” księdzem (a więc w tutejszych hierarchiach praktycznie nikim), ale jak nawet taki nikt się tutaj zaczyna dopytywać o pacjenta to może oznaczać dla szpitala grube problemy. Wierzcie lub nie, te placówki mają całe działy prawne, gotowe zmagać się ze skarżącymi o błędy w praktyce medycznej.

Właśnie z tej dokumentacji dowiedziałem się, że pacjentka jest paliatywna, chociaż nie choruje na nowotwór. Paliatywna, to znaczy że medycyna nie może jej już więcej pomóc. Czyli nawet jeśli będzie miała wszystko podawane, to i tak nie pociągnie. Pozostało mi więc wyjaśnić pacjentce jak się sprawy mają, aby odciążyć jej sumienie, na które wzięła rzekomą decyzję o odebraniu sobie życia. Bardzo lubię w takich sytuacjach wracać myślą do sformułowania jednego z lekarzy, którzy w ramach spotkań z rodziną (family meetings) mają za zadanie przekazać najbliższym pacjenta wieści nieraz bardzo złe. Ów doktor, widać że doświadczony człowiek, powiedział wówczas o pacjencie, któremu medycyna nie mogła już pomóc, a rodzina dalej zastanawiała się, czy odłączenie aparatury to eutanazja (dlatego na spotkanie wezwano także mnie): „Proszę państwa, my to jesteśmy takimi mistrzami w dręczeniu samych siebie, ponieważ wydaje się nam, że wciąż mamy wybór. Tymczasem pacjent po prostu się kończy i my w tej kwestii nie mamy nic więcej do wybierania”. Jeśli słyszę od lekarza, że „wyłączają się narządy” – to znak, że wszelkie „leczenie” jest już „psu na budę” (czy jak to mówią tutejsi, tylko proszę bez brzydkich skojarzeń z anyżem, że to jest „bicie padłego konia” – „beating the dead horse”). Nawet św. Jan Paweł II miał powiedzieć w pewnym momencie „Pozwólcie mi odejść”. I była w tym wielka odwaga i dojrzałość.

Okazało się jednak, że Pan Bóg ma o niebo lepsze poczucie humoru od nas wszystkich razem wziętych. Kiedy z duszą na ramieniu, właściwie po upływie tygodnia (w którym mieliły się administracyjne młyny i daty spotkań) zastałem pacjentkę prawie kwitnącą. Również pielęgniarki nie mogły wyjść z podziwu. „Naprawdę się jej poprawiło. Odłączyliśmy ją od napowietrzania, a ona i tak ma lepsze wyniki. Więc teraz ją na powrót podłączymy”… No cóż, w medycynie wynik to wynik, a że było Namaszczenie Chorych – ot – praktyka medyczna. W końcu nie wszystko się musi zgadzać z teorią. Wytłumaczyłem, rozgrzeszyłem, przyjęła Komunię. Żyła jeszcze jedenaście miesięcy. Główna Księgowa Szpitala musiała mnie chyba przeklinać. Albo błogosławić, boć to żywa reklama skuteczności tutejszej medycyny. Na tydzień przed śmiercią pacjentka dziękowała mi, że się wtedy tak uparłem. Powiedziała, że gdyby nie prawie ten cały rok, odchodziłaby załamana i niepogodzona, a z jej mężem byłoby jeszcze gorzej. A tak – zdążył się oswoić z myślą o stracie i w żałobę wchodził potem zupełnie inaczej przygotowany, niż gdyby żona jemu przedwcześnie „ulżyła”. A w ostateczności i tak wyszło na to, co Bóg przewidział…

*   *   *

Powyższe opowiadanie jest właściwie załącznikiem do dokumentu, który chciałbym przedstawić polskiej publiczności w formie przetłumaczonej. Otóż tutejsi biskupi wcale nie milczą w kwestiach bioetycznych. Wydali ostatnio oświadczenie w sprawie pewnych dylematów związanych opieką paliatywną. Nie łudźmy się, nie jestem anglistą więc pierwszy rzut przekładu ułatwiam sobie za pomocą wszystkim pomocnego „wujka Google”, w ramach usługi „translate”. Jakież było moje zdumienie, gdy tym razem złapałem „wujka” na gorącym uczynku, jakbym złapał złodzieja za rękę. Okazuje się, że niewinne z pozoru i obiektywne narzędzie potrafi w pewnych kwestiach wykazywać się absolutną przewrotnością. Uważajcie więc z „wujkiem”, bo jednak cała ta sztuczna inteligencja ma za sobą ułożone przez kogoś algorytmy, a także mechanizmy samo-uczące – np. poprzez proponowanie tłumaczeń. Kto wie, czy ktoś „Googla” tak złośliwie nie zaprogramował. Żeby nie być gołosłownym – zrzut ekranu poniżej.

Tłumaczenie istotnego dla dokumentu zdania kompletnie zmienia jego sens (poniżej tekst wyróżniony kursywą). Już zgłosiłem poprawkę, ale na razie jej nie widzę.

*   *   *

 

Stanowisko biskupów katolickich Kolumbii Brytyjskiej i Jukonu
w sprawie nawadniania i żywienia pacjentów

Życie jest dla nas darem Bożym. Nie jesteśmy panami życia, aby robić z nim co się nam podoba. Możemy podejmować decyzje o tym, jak wykorzystamy życie, które Bóg nam dał, ale nie możemy tego życia odrzucić. Kościół naucza i zawsze jednoznacznie nauczał, że głęboko niemoralnym jest zabicie osoby lub zaakceptowanie bycia zabitym w celu złagodzenia cierpienia lub kontrolowania czasu i śmierci.

Kościół także jasno i stanowczo naucza, że osoba umierająca nie musi przyjmować całości oferowanej opieki medycznej. O ile nie istnieją bardzo konkretne powody, aby sądzić, że pacjent nie jest w stanie podjąć odpowiedzialnej decyzji, to on sam powinien decydować o zakresie swojej opieki.

Pacjenci, jeśli tak zdecydują, mogą odmówić terapii, która pomnaża ich cierpienie; która jest ryzykowna lub niedostatecznie sprawdzona; szczególnie uciążliwa dla nich samych lub innych; lub że przedłuża ich życie w stopniu miernym, ale nie może wyleczyć ich choroby. Kluczową zasadą moralną w tym względzie jest to, że nie należy robić dla zdrowia nic takiego, co dodaje cierpienia lub pogarsza obecny stan zdrowia.

Pacjent może zrezygnować z leków przeciwbólowych, o ile pragnie utrzymać wyższy poziom świadomości lub uwagi, po to by w pełni doświadczać obecności rodziny i przyjaciół. Wierzący i pobożny pacjent może chcieć zrezygnować z uśmierzania bólu, aby bardziej zjednoczyć się duchowo z Chrystusem w Jego męce. Jednakże ulga w cierpieniu fizycznym osiągnięta z pomocą środków przeciwbólowych może również pozwolić pacjentowi na niezbędny odpoczynek i swobodę konieczną do pracy duchowej lub interakcji z bliskimi.

Kościół naucza podobnie, że ci, którzy odczuwają wielki ból, mogą przyjąć taką terapię uśmierzającą, która może spowodować niepożądane, ale też nieuniknione skutki uboczne. Takie działania niepożądane mogą obejmować dalsze osłabienie ich zdrowia i / lub nawet przyspieszenie śmierci. Akceptacja takich skutków ubocznych jest moralnie dopuszczalna, o ile rozwiązują one więcej problemów niż przysparzają i nie są zakładanym celem w toku pożądanego leczenia bólu.

Powyższe prowadzi nas do zasadniczego pytania, przed którym stajemy jako wierzący: Czy możemy kiedykolwiek zaprzestać dostarczania pokarmu i wody komuś, kto jest bardzo chory lub umiera?

We wszelakich zwyczajnych okolicznościach zawsze powinniśmy zapewniać pacjentom jedzenie i wodę. Odnosi się to zarówno do sytuacji, w której mogą się sami odżywiać lub jest to niemożliwe. Otrzymywanie od innych pomocy w jedzeniu i piciu jest zwyczajną częścią ludzkiego doświadczenia, które zaczyna się dla nas wszystkich w wieku niemowlęcym i trwa dla wielu z nas także, gdy jesteśmy niepełnosprawni, chorzy lub umierający. Przygotowanie i podawanie posiłków, a także ich wspólne spożywanie z innymi jest ważne dla naszych relacji międzyludzkich i wyraża wzajemne zaufanie. Jest znakiem miłości i afirmacji życia. Oto dlaczego Jezus daje się nam w postaci pokarmu i napoju w celebracji Najświętszej Eucharystii.

W niektórych przypadkach ludzie nie są w stanie jeść ani pić z powodu upośledzenia fizycznego lub umysłowego, które utrudnia lub nawet uniemożliwia żucie lub połykanie. W takich sytuacjach możemy użyć rurki (sondy) do karmienia lub innych podobnych środków dla zapewnienia im ciągłości odżywiania i nawadniania poprzez dostarczenie żywności i wody. Chociaż bowiem karmienie sondą nie jest normalną częścią naszego codziennego doświadczenia dbałości o siebie nawzajem, to jest ono skutecznym sposobem na dostarczenie pożywienia i zapewnienie opieki medycznej oraz wyrażenie ludzkiej troski.

Istnieją ponadto okoliczności, w których moralnie dopuszczalne jest zaprzestanie dostarczania żywności i / lub wody pacjentom.

1. W pewnych sytuacjach osoba nie może już skutecznie korzystać dostarczonego pokarmu i płynów.  Jeśli pokarm lub płyny nie mogą zostać wchłonięte lub zasymilowane, nie przynoszą już wówczas żadnych korzyści, a mogą nawet stanowić zagrożenie dla pacjenta. Na przykład, jeśli ktoś cierpi na raka żołądka lub jelit, mogą istnieć blokady (np. przewężenia, narośle – uw. tłum.) lub inne przeszkody, które powodują, że dalsze doprowadzanie pokarmu jest niewłaściwe z medycznego i moralnego punktu widzenia. Dzieje się tak również wtedy, gdy nerki nie mogą już wydalać płynów z organizmu. Wycofanie odżywiania i / lub nawadniania w takich okolicznościach nie wywołuje zagłodzenia lub odwodnienia osoby. Raczej akceptujemy fakt, że pacjent nie może już z nich korzystać i że ich dalsze dostarczanie może wyrządzić krzywdę.

2. Wspomagane żywienie i nawodnienie mogą okazać się nieskuteczne dla danego pacjenta lub powodować poważne komplikacje, takie jak przewlekłe wymioty. W takich przypadkach najlepszym wskazaniem medycznym dla opieki nad pacjentem może być wycofanie tego rodzaju wspomagania.

3. Pacjenci z upośledzeniem funkcji poznawczych (demencja, uwiąd starczy, lęki, splątanie itp.) mogą nie rozumieć korzyści płynących z użycia sondy, mogą odmówić przyjmowania pokarmu doustnie lub mogą zapomnieć czynności żucia lub połykania. Próba przymuszania takich pacjentów do przyjmowania pokarmu może jeszcze pogorszyć ich stan psychiczny. Inni mogą reagować na umieszczenie w nich sondy odżywczej poprzez nawet wielokrotnie próby jej usuwania – narażając siebie na dodatkowe uszkodzenia ciała. Ograniczenia związane z przymusowym odżywianiem mogą także powodować nadmierne pobudzenie i niepokój. W takich przypadkach korzyść z karmienia na siłę lub z pomocą sondy może nie uzasadniać wprowadzenia procedur, które powodują tego rodzaju cierpienie, stres lub dyskomfort.

4. Długotrwałe stosowanie sondy do karmienia może czasami powodować u pacjenta poważne i przewlekłe infekcje. W przypadku, gdy nie da się ograniczyć zakażeń, a zwłaszcza gdy zaczynają one upośledzać zdrowie danej osoby, nie ma żadnego przekonywującego powodu, aby kontynuować tę procedurę. Ciężar używania rurki do karmienia może przeważyć nad korzyściami.

Najważniejsze jest to, że tak długo, jak omawiana pomoc w odżywianiu i nawadnianiu pozostaje korzystna dla pacjenta, powinno się jej udzielać. Obejmuje to sytuacje, w których potrzebne jest wspomagane medycznie odżywianie i nawodnienie. Jednakże, gdy ktoś nie może już otrzymywać ani odnosić korzyści z przyjmowanego pożywienia, dalsze dostarczanie żywności i wody nie jest pomocne, a zatem nie jest moralnie wymagane. Rozpoznanie takiej zmiany sytuacji medycznej może być szczególnie trudne do zaakceptowania przez członków rodziny pacjenta. Od lekarzy i personelu medycznego zależy rozpoznanie tych sytuacji oraz obiektywne ich omówienie z najbliższymi chorego.

We wszystkich przypadkach błędnym jest celowe odcięcie dostaw żywności i wody w jakiejkolwiek zamierzonej formie, w celu spowodowania lub przyspieszenia śmierci osoby. Jest to wówczas forma eutanazji, nawet jeśli nazywa się ją "eutanazją pasywną" i musi zostać odrzucona jako głęboce niemoralna.

W niektórych przypadkach śmierć może nastąpić szybciej, ponieważ nie można pomóc osobie, by była w stanie korzystać z odżywiania i nawadniania. Chociaż nie jest to pożądane, jest to konsekwencja, którą można zaakceptować. Wielu umierających pacjentów, którzy byli w stanie przyjmować pokarm doustnie, odmówi lub będzie niechętnie przyjmować pokarmy i płyny w ostatnich dniach ich życia. Wydaje się to być znakiem, iż ciało rozpoznaje, że nie potrzebuje już ziemskiego pokarmu na podróż do życia wiecznego. Doświadczone pielęgniarki i lekarze będą nadal oferować wszystko, co tylko pacjent przyjąć może, włączając w to higienę jamy ustnej. Gdy zaś śmierć zbliża się nieuchronnie, celem jest zapewnienie pacjentowi doświadczenia takiego komfortu i pokoju, jak to tylko możliwe. Jest to również czas, kiedy duchowe i sakramentalne wsparcie Kościoła jest najbardziej potrzebne pacjentowi i członkom jego rodziny.

W przypadku dalszych pytań zachęca się wiernych do skontaktowania się z katolickim kapelanem szpitala, proboszczem lub Katolickim Stowarzyszeniem Zdrowia Kolumbii Brytyjskiej (https://www.chabc.bc.ca/).

Dan we wspomnienie św. Jana Bosko, 31 stycznia, Roku Pańskiego 2019

+ J. Michael Miller, CSB, Arcybiskup Vancouver
+ Gary Gordon, Biskup Wiktorii
+ Greg Bittman, Biskup Nelson
+ Ken Nowakowski, Biskup New Westminster (ukraiński)
+ Stephen Jensen, Biskup Prince George
+ Joseph Phuong Nguyen, Biskup Kamloops
+ Hector Vila, Biskup Whitehorse

---

tagi: eutanazja  medycyna  kanada  bioetyka  opieka paliatywna  sonda  terapia uporczywa 

	Globalny
	17 lutego 2019 05:42

44     1873    12 zaloguj sie by polubić